De rijke tradities, festivals en sagra’s van Abruzzo: waar cultuur, geschiedenis en natuur samenkomen

Abruzzo is een regio van verbluffende contrasten, waar majestueuze bergen, glooiende heuvels en de blauwe Adriatische Zee elkaar ontmoeten. Deze geografie en het diverse klimaat hebben niet alleen het landschap, maar ook de cultuur en tradities van Abruzzo gevormd. De streek biedt een schat aan festivals en sagra’s (volksfeesten, meestal gewijd aan een of andere culinaire specialiteit) die een unieke band leggen tussen het verleden en het heden, met wortels in oude heidense rituelen die door het christendom zijn getransformeerd en later door de moderniteit zijn verrijkt.

Elk van deze evenementen is een viering van het land en de seizoenen, maar ook van de verbondenheid binnen de gemeenschappen. Niet voor niks worden de meeste sagra’s pas een week van tevoren op social media of met posters in de wijde omgeving aangekondigd, en daar heb ik een gezonde hekel aan. De mensen uit de buurt weten het al dat rond die periode dit of dat gaat gebeuren, en buitenstaanders, ach ja, die zijn er ook en moeten gewoon a la bonnefooi meedoen. Ik prijs me gelukkig dat in de loop van de jaren een specifieke bubbel op facebook heb opgebouwd van mensen en organisaties die mijn informeren. Maar niet iedereen lukt het, zeker niet als je maanden van tevoren je vakanties wilt plannen. Daarom heb ik deze post bedacht, om iedereen alvast te informeren over zaken die ik wel ken.

De meeste zijn evenementen die plaats vinden tussen Pasen en oktober, wanneer veel migranten terugkomen om elkaar weer te zien. Ik hoor meteen wie van deze mensen lang in het buitenland heeft gewoond want ze spreken een oudere vorm van dialect, net als die van mijn vader.

Want Abruzzo is zo leeg, en mooi en soms aan de moderniteit ontsnapt puur omdat het leven hard is, en veel mensen geëmigreerd zijn. Het klimaat, met strenge winters in de bergen en milde zomers aan de kust, heeft ook de landbouw en de keuken van Abruzzo beïnvloed. Dit weerspiegelt zich in de talloze sagra’s, waar bezoekers lokale delicatessen kunnen proeven, zoals de beroemde Abruzzese wijnen, verse olijfolie, saffraan uit Navelli, en traditionele zoetigheden zoals ferratelle (die bij ons in Ofena pizzelle heten, elders neole, maar dit terzijde).

Abruzzo’s festivals en tradities zijn niet alleen visueel en culinair indrukwekkend, maar ook doordrenkt van symboliek. Van de Perdonanza Celestiniana in L’Aquila, een UNESCO-erfgoed dat eeuwenoude rituelen van vergeving en verzoening viert, tot kleine dorpsvieringen die de oogst of de heiligen eren, elke gelegenheid vertelt een verhaal over de nauwe band tussen mens, natuur en geloof.

De afgelegen bergketens, zoals de Gran Sasso en de Majella, hebben eeuwenlang een toevluchtsoord geboden voor kluizenaars en spirituele zoekers. Hier vind je fascinerende eremi (eremietenverblijven) en oude abdijen, zoals de Eremo di San Bartolomeo en de Abbazia di San Clemente a Casauria, die getuigen van een diep religieus erfgoed dat harmonieus samensmelt met het ruige landschap. Mijn favoriet is de Eremo di San Venanzio, die als een brug over een canyon hangt, en waar we in de hete zomer gaan zwemmen in het riviertje eronder. Deze plaatsen ademen rust en spiritualiteit en spelen vaak een belangrijke rol in lokale religieuze feesten en processies.

Het is een onvergetelijke ervaring om deze vieringen te bezoeken, vooral met iemand die je kan begeleiden en de diepere betekenis van deze rituelen kan uitleggen. Daarom organiseer ik de zomerschool van Madrelingua in Abruzzo: het is meer dan een taleninstituut, meer dan een kookschool, meer dan een wijnreis. Het is de plaats waar al mijn kennis en erfenis uit Abruzzo bij elkaar komen in ons familiehuis die al generaties lang een warme nest biedt aan iedereen die aan onze deur klopt. Kijk hier het programma.

Feesten en tradities

Ik begin met Pasen en eindig met Carnival, dus voor de vieringen van december, januari en februari moet je onderin kijken.

Processies tijdens de Goede Week: In de hele regio markeren plechtige processies de Goede Week, die leidt naar Paaszondag. Deelnemers dragen vaak traditionele gewaden en kappen, en dragen beelden van de Maagd Maria en Christus door de straten. De sfeer is diep bezinnend en spiritueel, het is geen toeristische evenement, dat moeten we als bezoekers respecteren. Toen ik een kind was, speelden ze in Tortoreto, waar we toen woonden, rond Pasen opvoeringen van de Passie en de kruisiging van Christus. We zaten met zijn allen ‘s avonds op het plein te bibberen en ik was erg onder de indruk van mijn buurman, Nino, die als Christus met maar een lendendoek aan stond te spelen. Later vertelden ze me dat hij een dikke laag vet op zijn lichaam smeerde tegen de kou, maar toch.

Sulmona’s Processie van de Dode Christus: Op Goede Vrijdag organiseert Sulmona een ontroerende nachtelijke processie met dramatische verlichting, sombere gezangen en een beeld van de Dode Christus, begeleid door de Maagd van Smarten. Dit evenement trekt zowel lokale inwoners als bezoekers.

“La Madonna che Scappa”: Op Paaszondag viert Sulmona La Madonna che Scappa (“De Rennende Madonna”). Dit evenement symboliseert het moment waarop Maria verneemt van de opstanding van Christus. Ik heb het maar een keer mogen zien maar ben nog steeds onder de indruk en diep ontroerd.

Le Virtù – de Deugden, Teramo: Een gastronomisch feest gewijd aan een eeuwenoud gerecht genaamd “virtù”, een soep gemaakt van 7 soorten pasta, 7 soorten droge peulvruchten en 7 lentegroenten. Het symboliseert de overgang van wintern naar lente.

Festa dei Serpari (Slangenfestival) – Cocullo: Op de eerste donderdag in mei eert dit fascinerende festival de heilige Dominicus, de patroonheilige van Cocullo, die wordt geacht te beschermen tegen slangenbeten en kiespijn. Een beeld van de heilige wordt versierd met levende, niet-giftige slangen en in een processie door het dorp gedragen. Het festival combineert christelijke tradities met oude heidense rituelen die slangen eren als symbolen van vruchtbaarheid en vernieuwing. Hoe fascinerend ik het ook vnd, ik kan niet tegen slangen, dus dit festival is aan mij voorbij gegaan.

Giostra Cavalleresca di Sulmona: Gehouden in het laatste weekend van juli en in augustus, is dit een spectaculair riddertoernooi waarin ruiters, die verschillende stadswijken vertegenwoordigen, strijden tegen elkaar in het centrale plein van Sulmona. Het evenement omvat parades in prachtige Renaissance-kostuums, muziek en traditionele dansen. In augustus volgt een levendig “Borgo Toernooi” met deelnemers uit nabijgelegen dorpen. Zal wel een tikkeltje toeristisch zijn, maar zo leuk.

Ferrgosto: Ferragosto is een feestdag in Italië, gevierd op 15 augustus. Het heeft zowel religieuze als seculiere wortels: het viert Maria Tenhemelopneming, maar ook het einde van het oogstseizoen in de oudheid. Veel Italianen nemen deze dag (en vaak de hele week) vrij om te ontspannen en samen te komen met familie en vrienden.

In dorpen en steden worden feestelijkheden georganiseerd die vaak eindigen met spectaculaire vuurwerkshows en de beromde ballo della pupa. Het is een een traditionele soektakel waarbij een grote pop van papier-maché centraal staat. Uit deze pop komen vuurwerkexplosies en onder de pop bevindt zich een drager, die danst terwijl de menigte eromheen klapt en aanmoedigt. Daarna volgen gli spari: drie luide schoten die het einde van het feest aankondigen. We zeggen dan ook als iemand pas op het laatste moment verschijn: sei arrivato agli spari.

Aan de stranden is het niet ongebruikelijk om “gavettoni” te zien: kinderen gooien emmers water naar elkaar – en soms zelfs naar nietsvermoedende voorbijgangers. Het is een dag vol plezier en ontspanning, een echt hoogtepunt van de Italiaanse zomer en in het algemeen mensen gaan buiten de deur picnic-en.

Festa dell’Emigrante: in Ofena op 16 augustus de plaatselijke pro-loco vereniging organiseert een feest voor de migranten, die dan ook massaal terug komen. Er is eten en muziek bij het schoolplein aan het begin van de dorp, je kunt het niet missen.

Feesten voor San Rocco in Abruzzo

In Abruzzo zijn er verschillende dorpsfeesten ter ere van San Rocco op 16 augustus, zijn feestdag. In onze tradities wordt hij geassocieerd met bescherming van dieren, omdat hij vaak wordt afgebeeld met een hond die zijn wonden likt. Maar ook op 16 januari – zie onderin – is er de winterse equivalent, sint Antonius Abt (en zijn varkentje) als dierenbeschermer. Gezien onze traditie van Transumanza, de jaarlijkse veetocht heen en terug tussen Abruzzo en Puglia, zijn boerderijdieren erg belangrijk. Niet raar dat ze wel 2 feesten krijgen.

1. Festa di San Rocco in Pescocostanzo
   Een traditionele processie door de straten van het dorp, waarbij het beeld van San Rocco wordt gedragen. Vaak zijn er ook muziekoptredens, markten en culinaire festiviteiten.
2. Festa di San Rocco in Roccamontepiano
   Hier wordt een indrukwekkende fakkelprocessie gehouden, waarbij de inwoners ‘farchie’ (grote bundels stro) verbranden als symbool van bescherming en reiniging.
3. Festa di San Rocco in Scanno
   Naast religieuze ceremonies zijn er ook optochten in traditionele kostuums, muziekoptredens en dansen.

Certame di Popoli: is een toernooi dat de oude middeleeuwse militaire vaardigheden herbeleeft, met de nadruk op tradities en het historische erfgoed van Popoli. En een avondmarkt, natuurlijk.

Festa del Perdono (Perdonanza Celestiniana) – L’Aquila: in de laatste week van augustus vindt de Perdonanza plaats ter ere van paus Celestinus V, die in 1294 de zogenaamde “Bulla del Perdono” (Vergevingsbul) instelde. Met dit document gaf hij iedereen, ongeacht afkomst of sociale status, de kans om volledige vergiffenis te ontvangen voor zijn zonden door een pelgrimstocht te maken naar de basiliek van Santa Maria di Collemaggio in L’Aquila. Het hoogtepunt van de Perdonanza is de opening van de Heilige Deur van de basiliek op 28 augustus, gevolgd door een mis en de sluiting van de deur op 29 augustus. Gedurende deze periode wordt een speciale indulgentie verleend aan gelovigen die de rituelen volgen. Tegenwoordig combineert de Perdonanza religieuze devotie met een breed scala aan culturele en artistieke evenementen, zoals concerten, tentoonstellingen en historische optochten. Het festival is niet alleen een spirituele ervaring, maar ook een viering van gemeenschap en traditie, en sinds 2019 is het opgenomen in de lijst van immaterieel cultureel erfgoed van UNESCO. 

Mastrogiurato di Lanciano: Begin september herdenkt Lanciano zijn “Mastrogiurato”, de middeleeuwse figuur die verantwoordelijk was voor het toezicht op de markten en beurzen van de stad. Een grootse historische processie van figuranten in kostuums, vaandeldragers en ridders, met middeleeuwse markten en optredens.

Sfilata dei Turchi, Lanciano. September. Een historische heropvoering van de strijd tussen de inwoners van Lanciano en Ottomaanse piraten. Het feest omvat een kleurrijke parade en middeleeuwse markt.

Corsa degli Zingari (Race van de Zigeuners) – Pacentro: Op de eerste zondag in september omvat deze gedurfde race deelnemers die blootsvoets een steile en rotsachtige heuvel afrennen naar een heiligdom gewijd aan de Maagd Maria. Het evenement wordt vergezeld door feestmaaltijden en vieringen in de middeleeuwse straten van het stadje.

Fiera di San Martino De viering van Sint Maarten in Abruzzo vindt plaats op 11 november, zoals elders in Europa. Sint Maarten wordt geassocieerd met delen, gastvrijheid en de herfsttijd en in Italie is traditioneel de dag dat je de nieuwe wijn gaat schenken. Je drinkt de nieuwe wijn en je eet geroosterde kastanjes erbij. In Nereto koken ze ook pappardelle al sugo di papera (lintpasta met eendensaus) en het geitengerecht capra alla neretese. In sommige dorpen, zoals in Scanno en Atri, worden speciale evenementen gehouden met muziek, dans en markten. Hier vieren mensen samen de afsluiting van de oogstperiode en de komst van de winter. Weer in andere tradities worden met Sint Maarten grappen gemaakt en satirische liedjes gezongen.

Presepi viventi (levende kerststallen) zijn een geliefde traditie tijdens de kerstperiode. Het gaat om uitvoeringen waarin mensen scènes uit het Bijbelse verhaal van de geboorte van Jezus uitbeelden, vaak op bijzondere locaties zoals historische dorpen, grotten of natuurgebieden, en met een bijzondere focus op de lokale ambachten en tradities.
Belangrijke Presepi Viventi in Abruzzo zijn:

Presepe Vivente van Rivisondoli: 5 of 6 januari. Een van de oudste en grootste levende kerststallen in Italië. Meer dan 500 deelnemers beelden het verhaal van de geboorte van Jezus uit in het schilderachtige dorp Rivisondoli. Het hoogtepunt is de aankomst van de drie wijzen.

Presepe Vivente van Scanno: Kerstavond of net na Kerst. In het pittoreske bergdorp Scanno wordt een traditionele levende kerststal opgevoerd. De deelnemers dragen historische kostuums en maken gebruik van authentieke decors, waardoor bezoekers een stap terug in de tijd maken.

Presepe Vivente van Casalincontrada: 24 december of kort daarna. Dit evenement is bekend om zijn intieme sfeer. Het hele dorp wordt betrokken bij het herscheppen van het leven in Bethlehem, met ambachtelijke markten en traditionele gerechten.

Presepe Vivente van Giulianova: Eind december. Deze levende kerststal speelt zich af in het historische centrum van Giulianova en omvat niet alleen het Bijbelse verhaal, maar ook een weergave van traditionele beroepen en gebruiken van Abruzzo.

Presepe Vivente van Rosello: in de Kerstperiode.

Veel kerken en dorpen hebben ook hun kerststallen. Eentje die ik erg lief vind, is de Presepe di Carrufo (AQ). Carrufo is een mini-dorp met zo een 15-20 vaste inwoners. Toch zijn ze het hele jaar actief met allerlei tradities en evenementen en de oud-bewoners en hun nazaten komen dan ook graag op bezoek. Het is in het buitenlucht, met grote, platte houten beelden. Dit jaar heeft kunstenaar Fausto Rapinesi er eentje geschilderd en de plan is om in de lente een evenement te organiseren om meer beelden van kleur te voorzien. Zie foto.

De viering van Sint Antonius Abt op 16 januari is een diepgewortelde traditie in Abruzzo en combineert religieuze devotie met folkloristische gebruiken. Sint Antonius Abt, ook wel bekend als de beschermheilige van dieren, wordt op deze dag geëerd, vaak met bijzondere rituelen en vieringen.

1. Zegen van dieren
   In veel dorpen brengen mensen hun huisdieren en boerderijdieren naar de kerk voor een speciale zegen. Sint Antonius wordt gezien als de beschermer van dieren en landbouw, en dit ritueel is bedoeld om de gezondheid en bescherming van de dieren te waarborgen.
2. Processies en vreugdevuren
   Er worden processies georganiseerd waarbij het beeld van Sint Antonius door de straten wordt gedragen. In sommige dorpen, zoals in Fara Filiorum Petri, branden ze enorme houten structuren genaamd “farchie”. Deze vreugdevuren symboliseren bescherming en reiniging, en de spectaculaire vlammen trekken vaak veel bezoekers.
3. Traditionele muziek en zang
   In dorpen zoals Collelongo zingen groepen traditionele liederen die de verhalen van Sint Antonius vertellen. Deze liederen, vaak begeleid door accordeons en andere instrumenten, creëren een feestelijke en gezellige sfeer.
4. Typische gerechten
   Lokale gemeenschappen bereiden speciale gerechten voor deze gelegenheid, zoals zoetigheden en hartige snacks, vaak gedeeld tijdens dorpsfeesten.

Carnavalsvieringen in Abruzzo

Abruzzo heeft ook kleurrijke en traditionele carnavalsfeesten, sommige met unieke lokale elementen:

1. Carnevale di Francavilla al Mare
   • Waar: Francavilla al Mare
   • Wat:
     Een van de grootste en bekendste carnavalsfeesten in Abruzzo, met praalwagens, kostuums en optredens. Het feest is levendig en trekt bezoekers van buiten de regio.
2. Carnevale Morto (Het Dode Carnaval)
   • Waar: Montorio al Vomano
   • Wat:
     Een humoristische traditie waarbij het carnaval symbolisch wordt “begraven” met een plechtige maar grappige processie. Het is een satirisch commentaar op menselijke zwakheden en eindigt vaak met muziek en feestelijkheden.
3. La Pulcinella di Abruzzo (Castiglione Messer Marino)
   • Wat:
     Lokale interpretatie van de Pulcinella-figuur, een traditionele Italiaanse carnavalsfiguur. Tijdens optochten worden grappen gemaakt en liederen gezongen die vaak actuele gebeurtenissen bespotten.
4. Carnevale Tradizionale di Rivisondoli
   • Waar: Rivisondoli
   • Wat:
     Een historisch carnaval met traditionele maskers en kostuums die oude verhalen en mythes uitbeelden. Het heeft een folkloristisch en mystiek karakter.
5. Carnevale dei Mazzaroni
   • Waar: Schiavi d’Abruzzo
   • Wat:
     Een carnaval met unieke figuren de Mazzaroni, die met hun gekleurde costuums en hoge goeden, lopen rond met een stok die simboliseerd het veranderen van de gevestigde orde tijdens het Carnaval.

info@madrelingua.com

Met dank aan Luciano en Guido Paradisi voor de mooiste foto’s